Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm – Sergen Çirkin
Sibirya; batıda Ural Dağları, doğuda Büyük Okyanus, kuzeyde Kuzey Buz Denizi ve güneyde Orta Asya Bozkır Kuşağı’na kadar uzanan büyük bir coğrafyanın adıdır. Araştırmamızın konusu olan Güney Sibirya ise tüm Sibirya coğrafyasının güney hattını kapsayacak şekilde, kuzeyde Kuzey Sibirya tundraları ile güneyde Orta Asya Bozkırları arasında kalan ve iğne yapraklı ağaçların hâkim olduğu “Tayga Kuşağı” içinde yer alır. Fakat bu terim belirtilen coğrafi özellikler kadar beşeri-kültürel sınırları da ifade eder ve bu özelliğiyle asla kesin çizgiler oluşturmaz.
Sibirya, yaklaşık 13 milyon kilometrekarelik bir yüzölçümüne sahiptir. Bugün bütün Sibirya dahilinde 35 milyon insan yaşar. Sibirya sert ve zorlu bir iklime sahiptir. Bölge Uzakdoğu dağlarıyla doğuya, Güney Sibirya’nın yüksek dağları nedeniyle güneye, Urallar ve Avrupa dağları nedeniyle de batıdan gelen ılıman etkilere kapalıdır. Sadece kuzeye açıktır ve buradan da soğuk hava dalgası almaktadır. Bu nedenle Sibirya’da kış oldukça sert geçer. Ancak, yaz kısa süreli de olsa sıcaktır. Çoğu yerde ortalama kış sıcaklığı –30 veya –40 derecedir. Verhoyansk ve Oyamiakon gibi bölgelerde ise sıcaklık –71 dereceye kadar düşebilir. Yaz aylarında ise bu değer + 34 dereceye kadar çıkabilir. Yani Sibirya’da yıllık sıcaklık farkı 100 derecenin üstüne ulaşabilir. Yağış miktarı genel anlamda çok fazla değildir; yıllık ortalama 200-300 milimetredir. Güney dağlık bölgeleri ve Büyük Okyanus bu genellemenin dışındadır ve yılık 1000 milimetrenin üstünde yağış alır. Kışları yağış çok düşüktür ve donmuş vaziyette olan topraklar tarıma uygun değildir. Sadece Güneybatı Sibirya’nın ağaçlık bozkır alanı verimli siyah toprağa sahiptir.
Yine Güney Sibirya’nın doğusunda da verimli siyah toprak adacıkları az da olsa mevcuttur. Sibirya toprakları baştan başa üç bölüme ayrılır. Bunlar Batı Sibirya ovaları ve bataklıkları, Orta Sibirya Platosu ve Doğu Sibirya’dır.
Ural Dağları’ndan başlayarak İrtiş ve Ob nehirlerine kadar uzanan geniş düzlükleri kapsayan alan “Batı Sibirya” olarak adlandırılır. Batı Sibirya dünyanın en büyük bataklıklarıyla kaplıdır. Sularla örtülü bu coğrafya hemen güneyindeki Turan bozkırları ve çölleriyle tam bir tezat oluşturur.
