Sır Derya Havzasının Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi
Dânâ MOLDABAYEVA
Sır Derya havzası, Orta Asya’nın sadece büyük nehirlerinden biriolan Sır Derya nehrinin bulunduğu yer değil, aynı zamanda insanoğlunun yaşadığı en eski mekânlardan ve medeniyetlerin ortaya çıktığımerkezlerden birisidir. Ortaçağ müelliflerinin eserlerinde“Maveraünnehir” şeklinde ifade edilen bölge Amu Derya (Ceyhun) ileSır Derya (Seyhun) arasındaki bölgedir. Bu iki nehir sahilinde insanlığınen görkemli sanat eserleri ile donatılan ve adlarından tarihi-coğrafieserlerde bahsedilen o meşhur şehirler ortaya çıkmıştır. Aynı zamandabu bölgede Türk tarihinin önemli olayları vuku bulmuş, Türk devletlerive Hanlıkları kurulmuş, cihan hükümdarları dünyaya gelmiş ve Uludüşünürler ölümsüz eserlerini buralarda yazmışlardır. Amu Derya boyundaBûhâra ve Semerkant gibi ortaçağın şaheserleri ortaya çıkarken,Sır Derya boyunda da
Uluğ Bey Rasathanesi
Otrar, Sıganak, İsficab, Yesi, Savran (Sauran),Barçınlığkent, Yenikent, Sütkent gibi bir çok şehirler kurulmuştu.Kent Türklerinin eski mekânlarından olan Sır Derya ve ötesinin eskidenberi bir Türk yurdu olduğu ve buralarda ortaya çıkan ve gelişen şehirlerin de onların eserleri olduğu bir gerçektir.
Ortaçağlarda gelişerek,Ulu İpek Yolu’nun Orta Asya’daki önemli güzergâhı haline gelenbu şehirler hakkında araştırmalar yapılmış ve haklarında az-çok bilgilerbulunmaktadır. Fakat bu bölgenin eski tarihine dair araştırmalar olduğuistenilen ölçüde yeterli değildir. Tarihin kökenin eski devirlerdegizli olduğu gerçeğinden yola çıkarak, biz de Sır Derya havzasının kadimtarihine ait kısa bir inceleme yapmaya çalıştık. Bu çalışmamızdaMaveraünnehir bölgesinin bir cephesini oluşturan “Sır Derya” havzasınıayrıca ele almamızın nedeni ise, Sır Derya havzasının “Türk yurduolarak” Türk tarihindeki öneminden kaynaklanmaktadır.
